Amerika dünyanın her köşesinden göç eden insanlarca kurulmuş bir ülke. Pek bilinmez ama yıkılmakta olan Osmanlı İmparatorluğu’ndan da göç almış. 19. Yüzyılın sonu ile 20. Yüzyılın başında hem Müslüman hem de gayri Müslim Türkler, Yeni Dünya’ya şanslarını denemeye gitmişler. Balkan savaşları ve Birinci Dünya Savaşı’nın imparatorlukta yarattığı siyasi, ekonomik ve toplumsal yıkım; askere alınma korkusu; göçmenlerin geride kalan yakınlarına gönderdikleri ve Amerika’yı sokakları altınla döşenmiş bir fırsatlar ülkesi olarak resmeden mektuplar; buharlı gemilerin ve telgrafın yaygınlaşması… Tüm bunlar ABD’ye göçü teşvik eden unsurlar. Gayri Müslimler, özellikle de Ermeniler, geri dönmemek üzere gidip oradaki cemaatlere eklemlenmişler. Müslümanlar ise, para kazanıp geri dönmenin hayalini kurmuş ve en çok geri dönen de, onlardan çıkmış. Rıfat N. Bali, birinci el tanıklıklara başvurarak, yüzyıl dönümünde Amerika’ya göç eden Türklerin hikâyesini anlatıyor. Kimler yok ki bu hikâyede: 1915 tehcirinden sağ kurtulan Kilikyalı Ida Muradyan, St. Louis Dünya Sergisi’ne katılan İzmirli Lahana Bey, Holywood filmlerinin karakter oyuncusu İstanbullu Albert Morin, Yozgatlı Pırlanta Hanım, İstanbul’a nişanlı ısmarlayan Civan, sahte güreşçi Parmaksızoğlu Agop, Hanende Amelya Hanım ve kızı Elmas, Bozcaadalı Hacı Harry, Detroitli Nuri Ahmet, Jack Mehmet ve daha kimler. İnsanların seslerini duyabileceğiniz kadar ‘canlı’ tanıklıklar; titiz bir tarih araştırması.
Künye
Kitabın Adı: |
Anadolu’dan Yeni Dünya’ya – Amerika’ya İlk Göç Eden Türklerin Yaşam Öyküleri (Genişletilmiş 2. baskı) |
Yazan: |
|
Dizi Adı: |
Tarih: 477 |
Yayın Yılı: |
2023 |
Sayfa: |
434 |
Ebat: |
13,5 x 21 cm. |
Kağıt: |
Enzo |
Kapak: |
Cevdet Mehmet Kösemen |
Cilt/Kapak: |
250 gr. Mat, Amerikan Bristol, 4 renk |
ISBN/Barkod: |
9786258472608 |
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ........................................................................................ 11
YENİ BASKIYA ÖNSÖZ ......................................................................... 13
ÖNSÖZ ........................................................................................................ 15
GİRİŞ ........................................................................................................... 21
BİRİNCİ BÖLÜM
"AMERİKA'YA GÖÇ ETME"NİN
DAYANILMAZ CAZİBESİ
1. Nedenler - Amerika'nın Göçmen Kabul Siyaseti -
Geri Dönenler ...................................................................................... 25
.... Göçün Genel ve Türkiye'ye Özgü Nedenleri ...................................... 25
.... Amerika'nın Göçmen Kabul Siyaseti .................................................. 28
.... Amerikan Uyruğuna Geçtikten Sonra Geri Dönen
Osmanlı Tebaalılar ............................................................................... 34
2. . Gemilerin Durumu ve Seyahat Şartları ......................................... 35
3. Ellis Adası'na Varış ............................................................................ 41
4. Ellis Adası'ndaki Koşullar ................................................................ 43
1915 Tehcirinden Sağ Kurtulan Kilikyalı İda Muradyan'ın
Ellis Adası Anıları ......................................................................... 51
5. Çalışma Şartları .................................................................................. 54
6. Türk Göçmenlerin Sayısı .................................................................. 55
İKİNCİ BÖLÜM
GAYRİMÜSLİM TÜRKLERİN GÖÇÜ
YAHUDİLERİN GÖÇÜ
1. 1893 Columbus Dünya Sergisi ve İlk Osmanlı Göçmenleri ........ 63
2. 1904 St. Louis Dünya Sergisi ve Osmanlı Göçmenleri ................ 76
.... St. Louis Dünya Sergisi'ne Katılan İzmirli Lahana Bey'in Öyküsü . 79
St. Louis Dünya Sergisi'nde Çalışmış
Harputlu Ahmet Abdullah'ın Öyküsü ............................................ 83
3. . Göçün Nedenleri ................................................................................. 89
.... Zorunlu Askerlik Hizmeti .................................................................... 89
.... Amerika: Hayallerin Gerçekleştiği Diyar ......................................... 91
.... Diğer Nedenler ..................................................................................... 93
4. Göçmenlerin Sayısı ............................................................................. 94
5. Göçmenlerin Yeni Dünya'daki İlk Zamanları .............................. 97
.... İlk Günler ............................................................................................. 97
.... Dil Engeli ve Aşkenazlarla İlişkiler ................................................... 99
.... Kahvehane ve Lokantalar ................................................................. 102
.... Türkiye'ye Bağlılık ............................................................................. 103
.... Dernekler ........................................................................................... 109
.... Yerleşim Yerleri ................................................................................. 111
.... Seattle'daki Türkiyeli Göçmenler ..................................................... 112
California'daki Türkiyeli Göçmenler:
Hollywood Hahamı İstanbullu İzak Varon'un Öyküsü ............. 116
Hollywood'daki Türkiyeli Yahudiler ................................................. 119
New York'taki Türkiyeli Yahudiler .................................................... 126
Cincinnati'deki Türkiyeli Yahudiler .................................................. 128
6. Yaşam Öyküleri ................................................................................ 128
.... Milaslı Albert Amateau'nun Öyküsü ................................................ 128
Casablanca ve Rüzgâr Gibi Geçti Filmlerinin
Karakter Oyuncusu İstanbullu Albert Morin'in Öyküsü ........... 139
Ud Sanatçısı Sadaka Efendi'nin Öyküsü .......................................... 141
California'nın Çiçekçi Kralı Tekirdağlı Leon Moskatel'in Öyküsü 141
.... Kuzguncuklu Milyoner İzidor Hattem'in Öyküsü ........................... 143
.... İzmirli Rita Kohen'in Öyküsü ........................................................... 149
Columbia Stüdyoları Halkla İlişkiler Müdürü
İzmirli Eli Levi'nin Öyküsü ......................................................... 152
.... Kadın Çamaşırı İmalatçısı İzmirli Çelebi Kardozo'nun Öyküsü .. 161
.... Kansas City'nin Simitçisi Hasköylü Nesim'in Öyküsü .................... 166
.... Ankaralı Sara Aşer Krespi'nin Öyküsü ............................................ 168
.... İsrael Edvar Ojalvo'nun Öyküsü ...................................................... 171
.... İzmirli Moiz ve Eli'nin Öyküsü ......................................................... 172
ERMENİLERİN GÖÇÜ
1. Göçün Nedenleri ve Göçmen Sayısı .............................................. 175
2. Yerleşim Yerleri ............................................................................... 182
3. Göç Yolları ........................................................................................ 184
4. Göç Karşısında Ermeni Liderlerin Tavrı .................................... 187
5. Meslekler ve Çalışma Koşulları ..................................................... 188
.... Şark Halısı Tacirleri ......................................................................... 189
6. California'daki Anadolulu Ermeniler ......................................... 191
7. Yaşam Öyküleri ............................................................................... 199
..... Omar Khayyam Lokantası'nın Sahibi George Mardikyan'ın Öyküsü .. 199
.... Yozgatlı Nazlı Hanım'ın Öyküsü ...................................................... 204
.... Yozgatlı Pırlanta Hanım'ın Öyküsü ................................................. 206
.... Harputlu Artin Şamşoyan'ın Öyküsü ............................................... 208
.... İstanbul'a Nişanlı Ismarlayan Civan'ın Öyküsü ............................. 209
.... İki Tekerlekli Keork Efendi'nin Öyküsü ........................................... 210
.... İstanbullu Kirkor Arakelyan'ın Öyküsü ........................................... 211
.... Manok Efendi ve Şamram Hanım'ın Öyküsü .................................. 213
.... Hanende Hacı Hanım'ın Öyküsü ...................................................... 215
.... Sahte Güreşçi Parmaksızoğlu Agop, Namı Diğer Ali Baba'nın Öyküsü 216
..... Kilikya'nın Hacun (Sayınbeyli) Köyünden İda Muradyan'ın Öyküsü .. 218
.... Tehcirden kaçan Jeanne, Molly ve Miryam Asidyan'ın Öyküleri . 220
8. Anılarda Türkiyeli Ermeniler ....................................................... 222
RUMLARIN GÖÇÜ
1. Rum Göçmenlerin Sayısı ................................................................ 227
2. Anılarda Rumlar ............................................................................. 231
.... Zekeriya Sertel .................................................................................. 231
.... Gazeteci Tarık Binat ......................................................................... 231
.... Vatan Gazetesi Başyazarı Ahmet Emin Yalman ............................ 232
.... Mehmet Çınarlı'nın Michigan Anıları ............................................ 234
.... Fuad Gedik'in New York Anıları ..................................................... 234
3. New York'taki Rumların Öyküleri .............................................. 235
.... Sara Korle'nin Kaleminden ............................................................. 235
.... Hikmet Feridun Es'in Kaleminden .................................................. 237
.... İstanbullu Yordan Lefter'in Öyküsü ................................................ 239
.... İstanbullu Maurides Alyanakoğlu'nun Öyküsü .............................. 242
.... Kuledibili Bakkal Panayot Gamlıoğlu'nun Öyküsü ....................... 246
.... San Fransiscolu Çiçekçi Grigor,Namı Diğer
Dayı Bey'in Öyküsü ........................................................................... 247
..... Bozcaadalı Hacı Harry'nin Öyküsü ................................................. 249
..... Hanende Amelya Hanım ve Kızı Elmas'ın Öyküsü ......................... 252
..... İstanbullu Haçapulos'un Öyküsü ..................................................... 255
..... Baklavacı Vasil'in Öyküsü ................................................................ 256
..... Aydınlı Andon Mercimekoğlu'nun Öyküsü ...................................... 259
..... Antalyalı Yani Baresoğlu'nun Öyküsü ............................................. 261
..... İstanbullu Michael Pappas'ın Öyküsü ............................................. 263
..... Kırklarelili Dukeni Papandreos'un Öyküsü .................................... 265
4. Avukat Süreyya Ağaoğlu'nun İzlenimleri .................................. 267
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MÜSLÜMAN TÜRKLERİN GÖÇÜ
1. İlk Göçmen: Deveci Hacı Ali ......................................................... 271
2. 20. Yüzyılın Başlarında Göç .......................................................... 274
3. Himâye-i Etfâl Cemiyeti Umumî Kâtibi
Dr. Fuad Mehmed Bey'in Gezisi ................................................... 284
.... Dr. Fuad Mehmed Bey'in Kaleminden Peabody Ziyareti ............. 292
4. Anılarda Türk Göçmenleri ............................................................ 294
.... 1910'lu ve 1920'li yıllarda Göçmen Manzaraları .......................... 294
.... Sabiha Sertel'in Gözlemleri ............................................................. 294
.... Ahmet Emin Yalman'ın Gözlemleri ................................................. 295
.... Genel İzlenimler ................................................................................ 295
.... 1911 Yılı Peabody İzlenimleri ......................................................... 297
.... Anılarında Peabody İzlenimleri ...................................................... 298
.... 1913 Yılı Peabody İzlenimleri ......................................................... 301
.... Uzunköprülü Bir Tahıl Tüccarının Ağzından
"Amerika Macerası" .......................................................................... 302
.... 1930'lu Yıllarda Göçmen Manzaraları ........................................... 303
.... 1940'lı Yıllarda Göçmen Manzaraları ............................................ 305
5. . Yaşam Öyküleri ............................................................................... 309
.... Oğlunun Ağzından Harputlu Hüseyin Kayma'nın Öyküsü ............ 309
.... Erzincanlı Hasan'ın Öyküsü ............................................................ 310
.... Detroitli Nuri Ahmet Yardımcı'nın Öyküsü .................................... 314
.... Detroitli Mehmed Malik'in Öyküsü ................................................. 317
.... Selanikli Fazıl İsmail veya Los Angeleslı Fred Martin'in Öyküsü 321
.... Harputlu Ahmet Abdullah'ın Öyküsü .............................................. 323
.... İstanbullu Handan Hanım'ın Öyküsü .............................................. 326
Ayşe Önal Zamboğlu'nun Kaleminden
Büyük Amcası Jack Mehmet'in Öyküsü ..................................... 330
Hüseyin Bektaş'ın Ağzından Giresun'un Yağlıdere Köyünden
Philadelphia'ya Göç Edenlerin Öyküsü .................................... 331
Sara Korle'nin Kaleminden Galatasaraylı Ahmet Robenson'un
Öyküsü .......................................................................................... 331
Cevat Fehmi Başkurt'un Kaleminden İlk Türk Şoförü
Hamdi Efendi'nin Öyküsü ........................................................... 333
.... Doğan Uluç'un Kaleminden lk Kuşak Göçmenler ......................... 338
Doğan Uluç'un Kaleminden
1940'lı Yıllarda Gelen Türk Göçmenlerin Öyküsü ................... 340
.... Kiğılı Rumi Bey'in Öyküsü ............................................................... 342
.... Amerika'dan Emekli Maaşı Alanların Öyküleri ............................. 345
..... Elazığlı Ali Haydar İbrahim'in Öyküsü ........................................... 346
..... Halil Zekeriya Coşkun'un Öyküsü .................................................... 348
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SON SÖZ 351
Hasretin Dile Geldiği Yer: 1939 New York Dünya Sergisi ............. 352
İlk Göçmenlerin Özellikleri .................................................................. 358
İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Göç .................................................. 360
EKLER
.... - Muammer Kaylan: Amerika'da Türk Geceleri ...................... 365
.... - Muhtelif Gazete Haberleri .......................................................... 387
ÖZEL TERİMLER ................................................................................... 397
ÖNEMLİ OLAYLAR KRONOLOJİSİ .................................................. 399
KAYNAKÇA ............................................................................................ 405
DİZİN ....................................................................................................... 421
