“Yirmi kur’a nafia askerleri”, bu dört kelimelik ibare; azınlıkların 1941-1942 yıllarında yaşadıkları ve hiç unutamadıkları bir olayı özetlemektedir. Yirmi yedi ila kırk yaş arasındaki gayrimüslim erkekler, 1941 yılının Nisan ayında ihtiyat eratı olarak silahaltına alınacak ancak silahlı eğitim yaptırılmak yerine yol ve havaalanları inşaatlarında nafia askeri olarak çalıştırılarak 1942 yılının Temmuz ayında terhis edileceklerdi. İşte bu olay azınlıkların ortak hafızasında “yirmi kur’a nafia askerleri” ibaresiyle yer almaktadır ve üzerinden 81 yıl geçmiş olmasına rağmen halen buruk hislerle hatırlanmaktadır. Neden sadece gayrimüslim erkekler silahaltına alındılar? Neden “nafia askeri” olarak çalıştırıldılar? Çalışma şartları nasıldı? Çalışma yerleri nerelerdeydi? Geniş bir basın taraması, Türk ve yabancı arşiv belgeleri, çok sayıda hatırat ve mülakat, ilk kez gün ışığına çıkan günlükler ve askerlerin İstanbul’da bıraktıkları ailelerine ve dostlarına gönderdikleri mektuplar eşliğinde hazırlanan bu araştırma bütün bu suallere cevap vermektedir.
Künye
Kitabın Adı: |
Yirmi Kur’a Nafia Askerleri – Gayrimüslimlerin Askerlik Serüveni(Mayıs 1941 – Temmuz 1942) – GENİŞLETİLMİŞ 2. BASKI |
Yazan: |
|
Dizi Adı: |
Tarih: 459 |
Yayın Yılı: |
2022 |
Sayfa: |
785 |
Ebat: |
16 x 24 cm. |
Kağıt: |
1. hamur |
Kapak: |
Cevdet Mehmet Kösemen |
Cilt/Kapak: |
250 gr. Mat, Amerikan Bristol, 4 renk |
ISBN/Barkod: |
978-625-8472-39-4 |
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ....................................................................................................................................................... 9
ÖZEL TERİMLER ................................................................................................................................................. 11
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ .............................................................................................................................. 13
GİRİŞ ............................................................................................................................................................................. 15
BÖLÜM I
GAYRİMÜSLİM ERATIN CELBİ .................................................... 19
1- Türkiye'nin Savaşa Girme İhtimali ..................................................................................................... 19
2- Nazilerin Balkanlar Harekâtı ................................................................................................................... 21
3- Genelkurmay Başkanlığı'nın Savaş Hazırlıkları ......................................................................... 23
4- Beşinci Kol Söylentileri ................................................................................................................................ 31
5- Azınlıkların Silahaltına Alınmaları ...................................................................................................... 39
6- Popüler Kültüre Yansımalar ................................................................................................................... 43
7- Nafia Askerlerinin Hizmet Yerleri ...................................................................................................... 49
8- Nafia Takımlarında Gündelik Hayat .................................................................................................. 50
9- Yozgatlı Gazeteci Abbas Sayar'ın Anıları ........................................................................................ 51
10- Amerikan Büyükelçiliği'nin Raporu ................................................................................................. 53
11- Yahudi Askerlerin Hâletiruhiyesi ....................................................................................................... 56
12- Hayatlarını Kaybedenler ........................................................................................................................ 58
BÖLÜM II
CELBİN MUHTEMEL NEDENLERİ ................................................. 61
1- Azınlıkların Ticaret Hayatındaki Etkinliklerini Azaltma ..................................................... 63
2- Azınlıkların Beşinci Kol Faaliyetlerinde Bulunmalarını Engelleme ............................. 68
3- Yol İnşa Çalışmalarını Hızlandırma .................................................................................................. 68
SONUÇ ......................................................................................................................................................................... 69
EKLER .......................................................................................................................................................................... 79
RESMÎ BELGELER ........................................................................................................................................... 81
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINA AİT ANILAR ............................................................... 91
İzak Yaeş (?-1970) .................................................................................................................................................. 93
Sami Coyas (1923-2011) ..................................................................................................................................... 97
Adı Saklı Bir Yahudi ............................................................................................................................................. 99
NAFİA ASKERLERİYLE İLGİLİ ANILAR ................................................................................... 101
I – YAYIMLANMIŞ ANILAR ................................................................................................................... 103
Dr. Hayk Açıkgöz (1918-2001) ............................................................................................................. 103
Albert Eskenazi – Rafael Mazaltov – Vitali Debehar ................................................................. 103
Sarkis Çerkezyan (1915-2009) ............................................................................................................... 105
Raffi A. Hermonn (1958-2021) .............................................................................................................. 114
Yervant Özuzun (d. 1941) ........................................................................................................................ 115
Yervant Gobelyan (1923-2010) ............................................................................................................. 115
Ohannes Garavaryan (d. 1937-) ............................................................................................................. 127
Zümbül Haran ................................................................................................................................................. 130
Sara Halki ......................................................................................................................................................... 131
Yaşar Paker (1896-1998) ........................................................................................................................... 131
İsrael Geron .................................................................................................................................................... 132
Vitali Hakko (1913-2007) ......................................................................................................................... 133
Yaakov Mizrahi ............................................................................................................................................ 135
Sarkis Keşişyan (1908-2008) .................................................................................................................. 136
Lidya Kastoryano (1937-2022) .............................................................................................................. 137
Beki L. Bahar (1926-2011) ...................................................................................................................... 137
Elli Kohen (1930-2007) ............................................................................................................................. 138
Mihail Vasiliadis (d. 1939) ....................................................................................................................... 141
Koço Lepos (1919-2003) ........................................................................................................................... 142
Agop Arslanyan (1934-2016) ................................................................................................................. 145
Evelyn Lyle Kalças (1915 / 16?-1998) ............................................................................................... 147
Etyen Mahçupyan (d. 1950) ..................................................................................................................... 148
Nubar Terziyan (1909-1994) ................................................................................................................... 148
Coya Delevi (d. 1933) ................................................................................................................................. 152
Vartan İhmalyan (1913-1987) ................................................................................................................. 156
Hrant Torunyan (d. 1929) ......................................................................................................................... 162
Bensiyon Pinto (1936-2022) .................................................................................................................... 163
Nesim Doris Katan (1917-1992) .......................................................................................................... 165
Garabed Bododoğan (1913-1967) ....................................................................................................... 166
Varujan Köseyan (1920-2011) ............................................................................................................... 166
Yomtov Politi (1901-1970) ...................................................................................................................... 168
Sami Alyon (Şubat 1916-Aralık 2008) ............................................................................................... 168
Elda Sasun (d. 1957) .................................................................................................................................... 169
Moşe Soriyano (d. 1920) .......................................................................................................................... 169
Çanakkaleli Mösyö D. ................................................................................................................................ 170
Çanakkaleli Madam S. ................................................................................................................................ 172
Çanakkaleli Madam L. .............................................................................................................................. 173
Sosi Antikacıoğlu (d. 1945) .................................................................................................................... 174
Raffi Portakal (d. 1946) ............................................................................................................................ 175
Apraham Kasapyan (1902-1972) .......................................................................................................... 175
İzzet Keribar (d. 1936) ................................................................................................................................ 182
Hagop Eroyan ................................................................................................................................................. 184
Herman Hıntiryan (d. 1955) ..................................................................................................................... 184
Vartkes Kaprielyan (d. 1913) .................................................................................................................. 185
Ermenice şarkılara Türkçe sözler .......................................................................................................... 186
Hurmuzios Vafiadis Daravanoğlu (1896-1960) ............................................................................ 187
Hagop Sözüdoğru (d. 1930) .................................................................................................................... 190
Nazar Büyüm (d. 1944) ............................................................................................................................ 191
Kadıköylü Ermeni (d. 1935) ................................................................................................................... 191
Kayserili Ermeni (d. 1925) ....................................................................................................................... 192
Erdoğan Mitrani (d. 1941) ........................................................................................................................ 192
Jak (Cako) Mizrahi (1924-2019) ........................................................................................................... 193
Oğlu Avram Mizrahi'nin Anlatısı .......................................................................................................... 193
Salamon Tarı (1903-1988) ........................................................................................................................ 193
Yasef Aji (1912-2001) ................................................................................................................................ 194
Avram Miko Kontente (1907-1971) .................................................................................................... 195
Avner Çikurel (1914/1915-2008) .......................................................................................................... 198
Olcay Akkent (1928-2019) ....................................................................................................................... 200
II – MÜLAKATLAR ........................................................................................................................................ 201
Beki L. Bahar (1926-2011) .................................................................................................................... 201
Diran Bakar (1938-2009) .......................................................................................................................... 202
Süren Baloğlu (d. 1925) ........................................................................................................................... 203
Virjin Mishakyan (d. 1923) ...................................................................................................................... 204
Emilia Pandelara (d. 1936) ....................................................................................................................... 205
Eliezer Hayim Kohen (1923-2003) ...................................................................................................... 205
İzak Şarhon (1914-2013) ........................................................................................................................... 206
Jak Rutli (1914-2006) ................................................................................................................................. 208
Dan Bayer (1926-2013) ............................................................................................................................. 209
Viktor Bahar (d. 1920) .............................................................................................................................. 211
Sami Coyas (1923-2011) ........................................................................................................................... 212
Leyla Ağlamaz ................................................................................................................................................ 212
Kurken Alyanakyan (d. 1951) ................................................................................................................. 213
Xori Brahim Hajjo ....................................................................................................................................... 214
Başpapaz İbrahim Aksan (1910-2001) ............................................................................................... 214
Cammo Išoc Qašo-Malke ........................................................................................................................ 223
İşo Akkaya (1913-2004) ............................................................................................................................ 223
Münir Kilimci (1929-2020) ...................................................................................................................... 226
III – ASKER MEKTUPLARI ..................................................................................................................... 229
1- Yorgi Develiadis'in Athina'ya Gönderdiği Rumca Mektubun Çevirisi ............... 229
2- Yani Kozmidis ile Eşi Sofia Kozmidis'in Mektupları ..................................................... 235
3- Yuda Leon'un Mektubu .................................................................................................................... 252
4- Albert Guakil'in Eşi Sarah'ya Yolladığı Mektuplar ....................................................... 257
5- Sarkis Arşavir'in Mektupları ........................................................................................................ 260
6- Hamparsum Oğlu Şahan Adın'ın Mektupları .................................................................... 358
IV –IORDANİS EVMOLPİDİS'İN (1910-1999),
I İkosi İlikies ke i Eksoria ton, (ATİNA, 2004)
KİTABINDAN BÖLÜMLER ............................................................................................................ 391
V –ARİSTİDİS PASADEOS'UN GÜNLÜĞÜ .................................................................................. 401
VI – Z.V.'NİN GÜNLÜĞÜ – "KISAN TASAGARK" ................................................................ 421
VII – ZAVEN BİBERYAN'IN ÖZYAŞAMÖYKÜSÜ'NDE
"NAFİA ASKERLERİ" BÖLÜMÜ .............................................................................................. 449
VIII – ALEKOS PAPADOPULOS - İBRAHİM DİZMAN MEKTUPLAŞMALARI 501
IX – SOLMAZ KÂMURAN'IN ÇANAKKALE RÜZGÂRI ROMANINDA
"NAFİA ASKERLERİ" BÖLÜMÜ .............................................................................................. 505
ALBÜM ..................................................................................................................................................................... 509
KAYNAKÇA .......................................................................................................................................................... 761
DİZİN................................................................................................................................. 771
