Kahramanlık ve kutlu soy/boy birliği, Türk topluluklarının Orta Asya’dan aldığı merkezî sembollerdir. Alpamış Destanı Altay, Kırgız, Kazak, Başkurt, Özbek, Tatar, Anadolu vd. varyantlarıyla Türk soylu toplulukların köken söylencesidir. Alpamış Destanı ve varyantları epik gelenek, mitsel düşünce ve millî değerlerden oluşan kültürel kodları metinlerarası göstergelerle işaret eder. Metinlerarası göstergelerde, metindeki temel anlam ve mesaj diğer metinlere duyuş, kod ve söylem olarak taşınır. Yeniden yaratma ve yeniden okuma eylemi olan metinlerarası göstergeler; metinde iletilen anlam ve mesajı kültürel kodlarla aktarır. Çalışmada Alpamış Destanı’nın varyantları içinde en hacimli ve edebî değeri herkesçe kabul edilen Özbek varyantı asıl metin olarak alınmış ve diğer varyantlarla birlikte metinlerarası gösterge işaretleri işlenerek Türk destanlarının ana temaları gösterilmiştir. Eserin birinci bölümünde destan türü, âşıklık geleneği, destan anlatıcısının işlevleri, edebî metinlerde metinlerarası göstergeler kavramı ve Alpamış Destanı’nın varyantları üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. İkinci bölümde Alpamış Destanı’nın Özbek varyantı; olay örgüsü, zaman, mekân ve anlatıcı teknikleri başlıklarıyla yapı birimleri olarak çözümlenmiştir. Üçüncü bölümde destanın varyantları, ebedî yolculuk sembolü ve bu sembol etrafında gelişen metinlerarası göstergeler olarak evrensel ve millî imajlarla yorumlanmıştır. Dördüncü bölümde Türk kültürünü ifade eden ayırıcı ögelerin çözümlemesi varyantlardaki anlatı geleneğiyle örneklendirilmiştir. Son bölümde Özbek varyantında halk hikâyesi, masal, efsane, ve fıkra türüyle bağlam oluşturan motiflere yer verilmiştir. Çalışma Türk kültürüne ve halk edebiyatına ilgi duyanlara faydalı olacak disiplinlerarası bir yaklaşımla hazırlanmıştır.

Künye

İçindekiler

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR

ÖN SÖZ

GİRİŞ

BİRİNCİ BÖLÜM DESTAN ANLATMA GELENEĞİ ve ALPAMIŞ DESTANI

• Destan Nedir?
• Destan Anlatma Geleneği
• Âşık
• Meddah
• Bahşı
• Akın
• Metinlerarası Göstergeler ve Alpamış Destanı'nın Varyantları

İKİNCİ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NIN YAPISAL ÇÖZÜMLEMESİ

• Olay Örgüsü
• Birinci Metin Halkası: Evren ve Aile Değerleriyle
• Varoluş/Kahramanın Ontolojik Doğumu
• İkinci Metin Halkası:
• Sevgilinin Çağrısı ve Yolculuğun Başlaması
• Üçüncü Metin Halkası: Alpın Er Meydanına Çıkması ve
• Yolun Tılsımlı Gücünü Ele Geçirmesi
• Şahıs Kadrosu
• Başkişi/Başkahraman
• Norm Karakterler
• Kart Karakterler
• Fon Karakterler
• Zaman
• Mekân
• Çevresel Mekân
• Olgusal Mekân
• Labirent/Kapalı/Dar Mekânlar
• Açık/Geniş/Ferah Mekânlar
• Dil, Üslûp ve Anlatıcı Teknikleri
• Dil ve Üslûp
• Anlatıcı Teknikleri

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NDA KAHRAMANIN YOLCULUĞU

• Ayrılma/Maceraya Davet/Kahramanın Yola Çıkışı
• Erginlenme/Macera/Sınavlar Yolu
• Dönüşsel İzlek/Boyut Değiştirme/Eşik Aşaması
• Doğum Metaforu /Yeni Bir Yaşam/Balinanın Karnı
• Dönüş/Kahramanın Zafer Kazanması/Eve ve
• Aileye Kavuşma
• Ortak Hafızanın Şifreleri/Arketipler
• Yolun Kutsal Rehberi/Yüce Birey Arketipi
• Ruhsal Tamamlanma/Anima Animus Arketipi
• Sevginin Kutsal Mekânı/Anne Arketipi
• Karşıt Güç/Engellenme/Gölge Arketipi

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NDA KÜLTÜREL KODLAR

• Geçiş Dönemleri
• Doğum
• Doğum Öncesi
• Kısırlığı Giderme, Gebe Kalma
• Çocuk
• Ad/İsim
• Ad Koyma
• Adı Belirleyen Etmenler
• Tarihî Kahraman ve Siyasî Liderlerle İlgili Adlar
• Ölmüş Büyüklerle İlgili Adlar
• Takma Ad
• Sünnet
• Tören ya da Düğün Hazırlığı
• Hediye-Armağan
• Evlenme
• Evlenme Biçimleri
• Evlilik Çağı-Yaşı
• Evlenme Aşamaları
• Görücülük, Dünürcülük/Kız Bakma, Kız İsteme
• Söz Kesimi
• Nişan
• Düğün
• Kına Gecesi
• Düğün Töreni
• Nikâh-Gerdek
• Hediye, Bağış ve Ödemeyle İlgili Âdetler
• Ölüm
• Ölüm Sonrası
• Yas
• Dinî İnançlar/İnanışlar
• Rüya ve Rüya Yorumu
• Saçı, Zekât ve Muştuluk (Müjde) Geleneği
• Toplum ve Sosyal Hayat
• Sayıların ve Renklerin Dili

BEŞİNCİ BÖLÜM ALPAMIŞ DESTANI'NDA DİĞER EDEBÎ TÜRLERE AİT BAĞLAMLAR

• Halk Hikâyesi
• Kahramanın Ailesi
• Kahramanın Doğumu
• Kahramana Ad Verilmesi
• Kahramanların Yetişmesi ve Eğitimi
• Kahramanların Birbirine Aşık Olması
• Kahramanın Gurbete Çıkması
• Aşığın Sevgili ile Karşılaşması
• Kız İsteme ve Aşığın İkinci Kez Gurbete Çıkması
• Sevgilinin Bir Başkasıyla Evlendirilmek İstenmesi
• Aşıkların Son Karşılaşmaları
• Sonuç
• Masal
• Efsane
• Fıkra

SONUÇ

KAYNAKÇA

DİZİN