İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’den ihraç ettiği pamuk ile büyük bir servet sahibi olan tüccar. Atatürk inkılaplarına canı gönülden inanmış bir vatandaş. Türk toplumunu aydınlatmak ve medenileştirmek için Yeni İstanbul gazetesini kurmuş bir gazete patronu ve aynı gazetenin başyazarı, Bütün bunlar Habib Edib Törehan’ın ömrünün çok kısa bir özeti. Bu kitap derinlemesine bir arşiv çalışması eşliğinde Törehan’ın pek bilinmeyen hayatını anlatmakta. Biyografilere, yakın tarihe ve basın tarihine ilgi duyanların okumaları gereken bir çalışma.
Künye
Kitabın Adı: |
Büyük Bir Tüccar, Unutulmuş Bir Gazete Patronu ve Başyazarı – Habib Edip Törehan – 2 cilt |
Yazan: |
Rıfat N. Bali |
Dizi Adı: |
Tarih: 501 |
Yayın Yılı: |
2024 |
Sayfa: |
497+450 |
Ebat: |
15,8 x 23,5 cm. |
Kağıt: |
Enzo |
Kapak: |
Nedim Bali |
Cilt/Kapak: |
250 gr. Mat, Amerikan Bristol, 4 renk |
ISBN/Barkod: |
9786256124042 (tk.) |
İÇİNDEKİLER
Cilt I
KISALTMALAR ........................................................................................................................ 13
ÖZEL TERİMLER ..................................................................................................................... 17
KİM KİMDİR? .......................................................................................................................... 19
ÖNSÖZ ..................................................................................................................................... 21
GİRİŞ ........................................................................................................................................ 25
I. BÖLÜM
HAYAT HİKÂYESİ
HABİB EDİB TÖREHAN'IN AİLESİ ........................................................................................ 31
.... Babası Halil Edib Bey ..................................................................................................... 31
.... Annesi ve Erkek Kardeşleri ........................................................................................... 33
ALMANYA YILLARI ................................................................................................................ 35
.... İlk Yılları ........................................................................................................................... 35
.... Berlin'deyken Yayınladığı Yazılar ve Kitaplar ........................................................... 35
.... Berlin'deyken Tanıştığı Türkler ................................................................................... 46
.... - Mehmed Âkif .......................................................................................................... 47
.... - Halid Ziya Uşaklıgil ................................................................................................ 50
.... - Talât Paşa ................................................................................................................ 51
.... Eşi Lola ile Tanışması ..................................................................................................... 55
.... Berlin'de Kurduğu Sigara Fabrikası ............................................................................ 56
.... Berlin'in Gece Hayatı ile İlgili Yazıları - 1925 ............................................................ 72
.... Berlin Büyükelçiliği'nde Cumhuriyet Bayramı Kutlaması - 1925 .......................... 85
.... Cumhuriyet Gazetesinin Almanya Muhabirliği 1925-1930 .................................... 86
.... Atatürk'e Suikast Teşebbüsü: Haziran 1926 ............................................................. 87
.... Karadeniz Vapuru Yüzer Sergisini Ziyareti - Temmuz 1926 .................................. 89
.... Berlin Büyükelçiliği'nde Cumhuriyet Bayramı Kutlaması - 1927 .......................... 92
.... Türkiye İş Bankası Umum Müdürü Celâl Bayar'ı Ziyareti ...................................... 94
.... Graff Zeppelin Zeplini ile Seyahat - 1929 .................................................................. 94
.... CumhuriyetGazetesindeki Son Yazısı ........................................................................ 98
TÜRKİYE'YE DÖNÜŞ .............................................................................................................. 99
.... İktisat Vekâleti'ne Giriş - 1931 .................................................................................... 99
.... Türkiye'de Yayınladığı Kitaplar ................................................................................... 99
ALMANYA'YA GERİ DÖNÜŞ .............................................................................................. 103
.... Ahmet İhsan Tokgöz'e Mektubu .............................................................................. 103
.... Almanya ile Ticari İlişkileri ......................................................................................... 120
.... Alman-Türk Ticaret Kılavuzu Yayınlama Projesi ................................................... 121
.... Türk Gazeteciler Heyetinin Almanya Gezisi – Nisan-Mayıs 1935 ...................... 127
.... Almanya'ya Kavun İhracatı ........................................................................................ 130
.... Almanya'ya Pamuk İhracatı ....................................................................................... 131
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARI ........................................................................................ 135
.... Türk Silahlı Kuvvetleri'ne Silah ve Mühimmat Satışı Teşebbüsü ...................... 135
.... Alman Arşiv Belgelerine Göre Törehan'ın Ticari Faaliyetleri .............................. 137
.... İzah Edilemeyen Ödemeler ....................................................................................... 145
.... Servetinin Hacmi ve Mahreci .................................................................................... 147
.... - Servetinin Mahiyeti ........................................................................................... 150
.... - Servetiyle İlgili Soruşturma .............................................................................. 150
.... - Serveti Hakkında Babıâli'deki Söylentiler ...................................................... 157
.... • Bediî Faik Akın ............................................................................................. 157
.... • Sami Kohen .................................................................................................. 158
.... • Mehmed Kemal ............................................................................................ 158
.... • İlhan Selçuk .................................................................................................. 158
.... • Ara Güler ........................................................................................................ 158
.... • Metin Ergin ................................................................................................... 158
.... • Oktay Ekşi ...................................................................................................... 159
.... • Zeki Sözer ...................................................................................................... 159
.... - Siyaset Âlemindeki Söylentiler ........................................................................ 159
.... Hjalmar Schacht ile İlişkisi ........................................................................................ 160
.... Hans Joachim Rechenberg ile İlişkisi ....................................................................... 165
.... Savaş Sırasında Almanya'da Kalmış Olan Eşyaları ................................................ 166
.... Antika Eşyaları ve Saat Koleksiyonları .................................................................... 171
.... T.C. Merkez Bankası'ndaki Sandıklar ....................................................................... 178
.... Atatürk'ün Altın Sigara Tabakası .............................................................................. 181
GAYRİMENKUL VARLIKLARI ............................................................................................. 183
.... İstanbul'daki Gayrimenkulleri ................................................................................... 183
.... Avrupa'daki Gayrimenkulleri ................................................................................... 186
- İsviçre'deki Malikâne: Villa Tatiana ....................................................................... 186
- Yatı ................................................................................................................................ 198
TÜRKİYE'DEKİ TİCARİ FAALİYETLERİ ............................................................................... 198
.... Yunus Nadi'ye Satılan Matbaa Makineleri ............................................................. 198
.... Türk Ticaret ve Sanayi Bankası'nı Satın Alması ..................................................... 200
.... İthalat ve Mümessillik Faaliyetleri ........................................................................... 201
.... Uludağ'a Teleferik Hattı Kurma Teşebbüsü ........................................................... 202
.... Türkiye-İtalya Ekonomik İlişkileri ............................................................................. 204
.... Başvekil Adnan Menderes ile İlişkileri .................................................................... 205
.... Renault'nun Otomobil Fabrikası Projesi ................................................................. 205
.... Remington Yazı Makineleri Fabrikası Projesi ........................................................ 210
.... Atem Ticaret ve Sanayi Limited Şirketi ................................................................... 218
HAYIRSEVERLİK FAALİYETLERİ ......................................................................................... 218
LOLA TÖREHAN'IN HAYIR FAALİYETLERİ ....................................................................... 225
MONAKO PRENSLİĞİ FAHRİ BAŞKONSOLOSLUĞU ...................................................... 226
VEFATI VE SONRASI ........................................................................................................... 227
II. BÖLÜM
BASIN ÂLEMİNDEKİ FAALİYETLERİ
TANİN GAZETESİNİN KAPATILIP HABİB EDİB BEY'E SATILMASI ................................ 235
.... Tanin Gazetesinin Son Nüshası ................................................................................. 235
.... Prens Sabahaddin'in Mektubu .................................................................................. 236
.... Tanin Gazetesi Neden Tekrar Yayınlanamadı? ...................................................... 238
.... Törehan'ın Erich Welter'e Gönderdiği Mektup ..................................................... 239
KENDİ KALEMİNDEN YENİ İSTANBUL GAZETESİNİN KURULUŞU .............................. 240
YENİ İSTANBUL GAZETESİNİ KURMA KARARI .............................................................. 248
.... Tereddütleri .................................................................................................................. 248
.... İsmet İnönü ile Görüşmesi ......................................................................................... 249
.... Kuruluş Öncesi Hazırlıklar - Erich Welter ile Temas ............................................. 249
.... Gerhard Hannig ile Temas ......................................................................................... 260
.... Matbaa Makinelerinin Alımı ..................................................................................... 261
.... Yazıişleri ve Muhasebe Kadrosu ............................................................................... 262
.... Erich Welter'in Ziyareti ve Raporu ........................................................................... 264
.... Gazetenin Kuruluş Nedeni ......................................................................................... 266
.... Gazetenin Özellikleri .................................................................................................. 271
.... Takdim Nüshalarının Yayınlanması ......................................................................... 273
.... CIA Raporunda Yer Alan Bilgiler ............................................................................... 283
.... Model Alınan Yabancı Gazeteler .............................................................................. 285
.... Gazete İçin Kurulan Şirketler ..................................................................................... 286
.... Gazetenin Fiyatı ........................................................................................................... 286
.... Gazetenin Temel İlkesi: Tarafsızlık ........................................................................... 287
.... Gazetenin Asıl Misyonu: İrtica ile Mücadele ......................................................... 290
.... Gazetenin Getirdiği Yenilikler ................................................................................... 292
.... - "İçindekiler" Bölümü .......................................................................................... 292
.... - Abonelik Yöntemi ............................................................................................... 292
.... - Türk Okuruna Batı Âlemini Tanıtmak ............................................................ 292
.... - Yurtdışına Gönderim .......................................................................................... 295
.... - El Yazısından Karakter Tahlili Hizmeti ............................................................ 296
.... - Röportaj Yarışması ............................................................................................. 296
.... - Dünya Hikâye Yarışmasına İştirak ................................................................... 297
.... - Gazetenin Dikili Olarak Dağıtılması ................................................................. 300
.... İhmal Edilen Bir Konu: Spor Haberleri ..................................................................... 303
YAZIİŞLERİ KADROSU VE BAŞYAZARLAR ....................................................................... 304
.... Başyazarlar ................................................................................................................... 304
.... - Burhan Belge ........................................................................................................ 305
.... - Habib Edib Törehan ............................................................................................ 308
.... - Mustafa Nermi .................................................................................................... 308
.... Yazı İşleri Kadrosu ........................................................................................................ 308
.... Habib Edib Bey'in Yardımcısı Eva Moll .................................................................... 315
.... Yabancı Muhabirler ..................................................................................................... 316
SATIŞ ARTTIRMA FAALİYETLERİ ...................................................................................... 322
.... Ev Kuraları ..................................................................................................................... 322
.... Eşya ve Saat Kuraları ................................................................................................... 323
.... Banka Tasarruf Cüzdanı Kuraları .............................................................................. 323
.... Futbolseverler İçin Kuralar ........................................................................................ 324
.... Çocuklar İçin Kuralar ................................................................................................... 324
.... Fotoğraflarda Yüzlerini Tanıyanlara Ödüller ......................................................... 325
.... Doğduğu Günü Merak Edenlere Hizmet Teklifi ..................................................... 325
.... Mimari Proje Yarışması .............................................................................................. 325
.... Altın Para İkramiyesi ................................................................................................... 326
.... Paris Seyahati Kurası ................................................................................................... 326
.... Ses Kayıt Cihazı Kurası ................................................................................................ 326
.... Kadın Okurlar İçin Kuralar .......................................................................................... 326
.... Eğitim Bursu Çekilişleri ............................................................................................... 327
İLANLAR - REKLAMLAR ...................................................................................................... 328
.... İş Âleminin İlan Vermeye Hevesli Olmaması ......................................................... 328
.... İş Âlemini Gazetede İlan Vermeye Davet Etmesi .................................................. 330
.... İlan Kuleleri ................................................................................................................... 331
.... İlancılık Şirketi'ni Tenkit ............................................................................................. 331
TEFRİKA ROMANLAR VE HATIRATLAR ........................................................................... 334
.... Hatıratlar ....................................................................................................................... 335
.... Romanlar ....................................................................................................................... 340
.... Tercüme Eserlerin Tefrikaları ................................................................................... 344
HİTAP EDİLEN OKUR KİTLESİ ............................................................................................ 346
GAZETENİN SÜREKLİ ZARAR ETMESİ .............................................................................. 347
GAZETENİN KURULUŞ YILDÖNÜMÜ KUTLAMALARI ................................................... 349
.... İkinci Yayın Yılına Girmesi - 1950 ............................................................................. 349
.... Üçüncü Yayın Yılına Girmesi - 1951 ......................................................................... 352
.... Dördüncü Yayın Yılına Girmesi - 1952 ..................................................................... 357
.... Beşinci Yayın Yılına Girmesi - 1953 .......................................................................... 361
.... Altıncı Yayın Yılına Girmesi - 1954 ........................................................................... 363
.... Yedinci Yayın Yılına Girmesi - 1955 .......................................................................... 364
.... Sekizinci Yayın Yılına Girmesi - 1956 ....................................................................... 366
.... Dokuzuncu Yayın Yılına Girmesi - 1957 ................................................................... 367
.... Onuncu Yayın Yılına Girmesi - 1958 ......................................................................... 368
.... On Birinci Yayın Yılına Girmesi -1959 ...................................................................... 370
.... On İkinci Yayın Yılına Girmesi - 1960 ....................................................................... 372
.... On Üçüncü ve Son Yayın Yılına Girmesi - 1961 ...................................................... 374
YENİ İSTANBUL GAZETESİNİN SATILMASI ..................................................................... 376
BASIN ÂLEMİNDEKİ DİĞER YATIRIMLARI ...................................................................... 381
.... Resimli Yeni Gazete'nin Hikâyesi ............................................................................. 381
.... Türkiye Spor Gazetesinin Hikâyesi ........................................................................... 387
.... Fikir Safhasında Kalan Bir Teşebbüs: New Istanbul Dergisi ................................ 389
HABİB EDİB TÖREHAN VE YENİ İSTANBUL GAZETESİ HAKKINDA
ANILAR ........................................................................................................................... 389
.... Bediî Faik Akın (1921-2015) ...................................................................................... 390
.... Sami Kohen (1928-2021) ........................................................................................... 415
.... Gül Karabuda (1929-2023) ......................................................................................... 424
.... Dr. Fazlı Ayverdi (1926-2014) .................................................................................... 427
.... Haldun Taner (1915-1986) ......................................................................................... 429
.... Şevket Evliyagil (1924-2014) .................................................................................... 430
.... Refik Durbaş (1944-2018) ......................................................................................... 433
.... Vedat Günyol (1911-2004) ........................................................................................ 434
.... Bülent Habora (1940-2014) ....................................................................................... 441
.... Altan Öymen (1932- ) ................................................................................................. 441
.... Ömer Öztürkmen (1929-2010) ................................................................................. 442
.... Mehmed Kemal Kurşunoğlu (1921-1998) ............................................................... 444
.... İlhan Selçuk (1925-2010) ............................................................................................ 447
.... Hasan Pulur (1932-2015) ........................................................................................... 449
.... Sökmen Baykara (1936- ) .......................................................................................... 449
.... Reşat Enis [Aygen] (1909-1984) ................................................................................ 452
.... Tufan Türenç (1945-2022) ......................................................................................... 453
.... Lütfü Akdoğan (1930-2022) ....................................................................................... 455
.... Nezih Tavlaş'ın Kaleminden Ara Güler (1928-2018) ............................................ 458
.... Prof. Dr. M. Alâeddin Asna (1940-2015) ................................................................ 460
.... Kâzım Nami Duru (1875-1967) ................................................................................. 462
.... Filiz Ofluoğlu (1930-2010) ......................................................................................... 464
.... Ali Gevgilili (1938-2018) ............................................................................................. 466
.... Oktay Ekşi (1932-) ....................................................................................................... 466
.... Peride Celal (1916-2013) ........................................................................................... 468
.... Ziya Nebioğlu (1923-2014) ........................................................................................ 472
.... Ünal Sakman (1938-) .................................................................................................. 473
.... Kenan Akın (1944-2020) ............................................................................................ 473
.... Akgün Tekin (1940-2007) .......................................................................................... 473
.... Azize Bergin (1932-2016) .......................................................................................... 474
.... Neriman Malkoç Öztürkmen (1934-2022) ............................................................. 481
.... Ahmet Oktay (1933-2016) ......................................................................................... 490
.... Metin Ergin (1926-2013) ........................................................................................... 491
.... Semih Günver (1917-2000) ....................................................................................... 492
.... Orhan Karaveli (1930-2023) ...................................................................................... 495
.... Güner Fansa (1929-) ................................................................................................... 496
.... Nihat Erim (1912-1980) ............................................................................................. 496
.... Hulusi Yavaşlar (1931-) ............................................................................................... 497
Cilt II
İÇİNDEKİLER
III. BÖLÜM
YENİ İSTANBUL GAZETESİNDE DİLE GETİRİLEN KONULAR VE
GÖRÜŞLER
AZINLIKLAR .......................................................................................................................... 509
.... Azınlıkları Türkleştirme Meselesi ............................................................................ 512
.... Varlık Vergisi Meselesi ................................................................................................ 515
.... 6-7 Eylül 1955 Olayları ................................................................................................ 517
.... Kıbrıs İhtilafı .................................................................................................................. 522
.... Türkiye ile Yunanistan Arasındaki Nüfus Mübadelesi .......................................... 527
ÖRNEK ALINACAK ÜLKE: AMERİKA ................................................................................. 527
.... Arka Plan ........................................................................................................................ 527
.... Amerika Haberleri Veren Muhabirler ...................................................................... 528
.... Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın Amerika Ziyareti ................................................... 528
.... Ekonomi Haberleri ve Yeni İstanbul'un "Amerika Fevkalade Nüshası" ........... 529
.... "Amerika Seyahat İntibaları" Tefrikası .................................................................... 536
.... Amerika ile Ekonomik İlişkiler ................................................................................... 537
.... Başkan Eisenhower'e Verilen Hediye ...................................................................... 538
EKONOMİ, TİCARET HAYATI VE ÖZEL TEŞEBBÜS ......................................................... 541
.... Törehan'ın Beklentisi: Devletçi İktisat Politikasının Terk Edilmesi .................... 541
.... KİT'lerin Özelleştirilmeleri ......................................................................................... 543
.... Yabancı Sermayenin Gelmesi .................................................................................... 544
.... Törehan'ın İdeali: Yeni Tüccar Tipi ve Ticaret Zihniyeti ....................................... 545
.... Bilgiye Verdiği Önem ................................................................................................... 549
TURİZM HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ .................................................................................. 550
.... Turizm Endüstrisinin Başlaması ................................................................................ 550
.... İç Turizm Meselesi ....................................................................................................... 550
.... Turizm Müesseselerindeki Personelin Durumu .................................................... 551
.... İstanbul'da Asayiş Meselesi ....................................................................................... 552
.... Turistlerin Beklentilerini Karşılama .......................................................................... 553
.... Törehan'ın Avrupa Ülkeleri ile İlgili Tefrikaları ...................................................... 553
TÜRK BASINI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ ................................................................................. 555
.... 1950 Yılında Kabul Edilen Basın Kanunu ................................................................. 555
.... Kâğıt Fiyatları ................................................................................................................ 556
.... 7 Haziran 1956 Tarihinde Kabul Edilen Yeni Basın Kanunları ............................. 556
.... Törehan'ın Basınla İlgili Yazı Dizisi ............................................................................ 560
IV. BÖLÜM
TÖREHAN VE TÜRKİYE'NİN SİYASİ PANORAMASI
(1950-1961)
İKİ BÜYÜK TEHLİKE: KOMÜNİZM VE İRTİCA .................................................................. 567
.... "Komünizm Tehlikesi" Korkusu ................................................................................ 567
.... - Habib Edib Törehan'ın Tavrı .............................................................................. 569
.... - Mustafa Nermi'nin Tavrı .................................................................................... 571
.... - Avukat Burhan Güngör'ün Yazısı ..................................................................... 573
.... - Bediî Faik'in Yazıları ............................................................................................ 573
DP TARAFTARLIĞI ............................................................................................................... 574
.... 14 Mayıs 1950 Seçimleri ve Sonrası ......................................................................... 575
.... 1954 Genel Seçimleri ................................................................................................... 584
.... 1957 Genel Seçimleri ................................................................................................... 587
.... - Seçim Öncesinde Yayınlanan "Açık Mektuplar" ........................................... 587
.... - Seçim Sonrası Yazıları ......................................................................................... 594
.... Törehan'ın DP Sevgisi .................................................................................................. 597
.... DP'nin ve Türkiye'nin Uluslararası İlişkileri ............................................................ 598
27 MAYIS 1960 İHTİLALİ .................................................................................................... 599
.... 27 Mayıs 1960 İhtilali ve Sonrası .............................................................................. 599
.... 212 Sayılı Kanun'un Kabulü ........................................................................................ 606
.... 1961 Anayasası'nın Halk Oylaması ........................................................................... 607
.... 16-17 Eylül 1961 İdamları .......................................................................................... 607
.... 15 Ekim 1961 Seçimleri ve AP-CHP Koalisyon Hükümeti ..................................... 607
.... 26 Ekim 1961 Cumhurbaşkanlığı Seçimi .................................................................. 607
V. BÖLÜM V
YENİ İSTANBUL'UN KEMALİZM VE
İSLAMCI HAREKET KARŞISINDAKİ TAVRI
ATATÜRK, CUMHURİYET İNKILAPLARI VE İSLAMCI HAREKET ................................... 611
.... İslamcı Harekete Tepki .............................................................................................. 611
.... Atatürk'e Duyulan Hayranlık ..................................................................................... 613
.... Atatürk: İslam Âlemi İçin Bir Rol Modeli ................................................................. 615
.... Atatürk'ün Naaşının Anıtkabir'e Nakli Filmi ........................................................... 616
.... Kitap Kapağı Yakma Olayı .......................................................................................... 618
.... Atatürk İnkılaplarını Halka Benimsetme Yöntemi: Propaganda ........................ 620
.... Cumhuriyet İnkılaplarının Tam Başarıya Ulaşmamaları ..................................... 621
BAŞYAZILARDAKİ ELEŞTİRİLERİN KONULARI ................................................................ 622
.... Laiklik Meselesi ............................................................................................................ 622
.... Hacıların Umre Ziyaretleri Meselesi ........................................................................ 625
.... Diyanet İşleri Başkanlığı'na Yönelik Eleştiriler ...................................................... 637
.... Ezanın Arapça Okunması Meselesi .......................................................................... 641
.... Din Görevlilerinin Bilgisizlikleri Meselesi ................................................................ 642
.... Kılık Kıyafet Devrimi .................................................................................................... 647
.... Kurban Kesme Meselesi ............................................................................................. 653
.... İmam Nikâhı Meselesi ................................................................................................. 655
.... Mevlid-i Şerif'in Bestelenmesi ................................................................................... 658
.... "Kültür Seviyesi" ve "Cehalet" Meseleleri ............................................................. 659
.... Kültürel Kalkınmada Propaganda Yöntemi ............................................................ 663
.... Din İnkılabı Meselesi .................................................................................................. 668
.... Kadın Hakları Meselesi ............................................................................................... 669
.... Tecavüz, Sarkıntılık ve Kız Kaçırma Olayları ........................................................... 669
.... Evlatlık Kızlar Meselesi ............................................................................................... 672
SEBİLÜRREŞAD VE BÜYÜK DOĞU DERGİLERİ İLE KALEM KAVGALARI ..................... 672
.... "Dönme" Suçlamalarının Sebepleri ......................................................................... 673
.... Mustafa Nermi'ye Yönelik "Dönme" Suçlamaları ................................................. 675
.... Yeni İstanbul Gazetesine Yönelik "Mason" Suçlaması ......................................... 678
.... Büyük DoğuDergisinin "Dönme" Suçlamaları ...................................................... 680
.... Habib Edib Törehan'ın Cevabi Yazıları ..................................................................... 684
.... Fikret Adil'in Yazısı ....................................................................................................... 688
.... Mustafa Nermi'nin Cevabı ......................................................................................... 689
.... Törehan'ın "Mason" Suçlamalarına Karşı Cevabı ................................................. 690
.... Karşılıklı Açılan Davalar .............................................................................................. 691
.... Makbule Atadan'ın Davası ......................................................................................... 692
.... Adnan Menderes'in Kayseri Konuşması .................................................................. 692
AHMET EMİN YALMAN'A SUİKAST GİRİŞİMİ ................................................................ 693
.... Fikret Adil'in Yazısı ....................................................................................................... 693
.... Habib Edib Törehan'ın Tepkisi ................................................................................... 694
.... Yeni İstanbul'un İslamcı Basına ve İslamcı Harekete Yönelik Eleştirileri ......... 695
.... Suikast Teşebbüsü Sonrası Gelişmeler .................................................................... 702
TİCANİ HAREKETİ VE ATATÜRK'Ü KORUMA KANUNU ............................................... 703
.... Ticani Hareketi ............................................................................................................. 703
.... Kırşehir'de Atatürk Heykeline Saldırı ....................................................................... 706
.... Ahmet Emin Yalman'ın Başyazısı ............................................................................. 708
.... "Atatürk Aleyhinde İşlenen Suçlar Hakkında Kanun"un Hazırlanması ............ 710
.... Celâl Bayar'ın Çorum Konuşması .............................................................................. 714
.... Bediî Faik'in Yazıları .................................................................................................... 716
.... Ticani Hareketinin Sonu .............................................................................................. 718
SAİD NURSİ VE NURCULUK HAREKETİ ........................................................................... 719
TÖREHAN'IN DİĞER BASIN DAVALARI ........................................................................... 722
.... Osman Hamit Tat Aleyhine Dava .............................................................................. 722
.... Bediî Faik Aleyhine Dava ............................................................................................ 722
SONUÇ YERİNE .................................................................................................................... 725
EKLER
• Zaman Dizini ........................................................................................................... 731
• Yılmaz Poda ile Görüşme Kaydının Çözümü - 10 Ağustos 2022 ................... 737
• Gülçin Brunson ile Görüşme Kaydının Çözümü - 11 Nisan 2023 .................. 753
• Habib Edip Törehan'ın Aziz Ogan'a Yolladığı Mektuplar ............................... 755
• Habib Edip Törehan'ın Prens Sabahaddin'e Yolladığı Mektuplar ................ 761
• Habib Edib Törehan'ın Prens Sabahaddin'in Naaşının
İstanbul'a Getirilişi Vesilesiyle Yayınladığı Yazı ............................................... 769
ALBÜM
Yeni İstanbul Gazetesi ile İlgili Haberler ve Fotoğraflar ................................. 777
Kur'alar ile İlgili Haberler ve İlanlar ................................................................... 811
Remington Rand İle Kurulacak Fabrika Hakkında Haberler ve Fotoğraflar .... 831
Habib Edib Törehan Hakkında Belgeler ve Fotoğraflar ..................................... 851
Habib Edib Törehan'ın Vefatı .................................................................................. 875
Vefatından Sonra Merkez Bankası'ndaki Eşyaları İle İlgili Haberler ............... 883
KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 889
DİZİN ...................................................................................................................................... 927
Cilt I KISALTMALAR 13 ÖZEL TERİMLER 17 KİM KİMDİR? 19 ÖNSÖZ 21 GİRİŞ 25 I. BÖLÜM HAYAT HİKÂYESİ HABİB EDİB TÖREHAN'IN AİLESİ 31 Babası Halil Edib Bey 31 Annesi ve Erkek Kardeşleri 33 ALMANYA YILLARI 35 İlk Yılları 35 Berlin'deyken Yayınladığı Yazılar ve Kitaplar 35 Berlin'deyken Tanıştığı Türkler 46 - Mehmed Âkif 47 - Halid Ziya Uşaklıgil 50 - Talât Paşa 51 Eşi Lola ile Tanışması 55 Berlin'de Kurduğu Sigara Fabrikası 56 Berlin'in Gece Hayatı ile İlgili Yazıları - 1925 72 Berlin Büyükelçiliği'nde Cumhuriyet Bayramı Kutlaması - 1925 85 Cumhuriyet Gazetesinin Almanya Muhabirliği 1925-1930 86 Atatürk'e Suikast Teşebbüsü: Haziran 1926 87 Karadeniz Vapuru Yüzer Sergisini Ziyareti - Temmuz 1926 89 Berlin Büyükelçiliği'nde Cumhuriyet Bayramı Kutlaması - 1927 92 Türkiye İş Bankası Umum Müdürü Celâl Bayar'ı Ziyareti 94 Graff Zeppelin Zeplini ile Seyahat - 1929 94 Cumhuriyet Gazetesindeki Son Yazısı 98 TÜRKİYE'YE DÖNÜŞ 99 İktisat Vekâleti'ne Giriş - 1931 99 Türkiye'de Yayınladığı Kitaplar 99 ALMANYA'YA GERİ DÖNÜŞ 103 Ahmet İhsan Tokgöz'e Mektubu 103 Almanya ile Ticari İlişkileri 120 Alman-Türk Ticaret Kılavuzu Yayınlama Projesi 121 Türk Gazeteciler Heyetinin Almanya Gezisi – Nisan-Mayıs 1935 127 Almanya'ya Kavun İhracatı 130 Almanya'ya Pamuk İhracatı 131 İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARI 135 Türk Silahlı Kuvvetleri'ne Silah ve Mühimmat Satışı Teşebbüsü 135 Alman Arşiv Belgelerine Göre Törehan'ın Ticari Faaliyetleri 137 İzah Edilemeyen Ödemeler 145 Servetinin Hacmi ve Mahreci 147 - Servetinin Mahiyeti 150 - Servetiyle İlgili Soruşturma 150 - Serveti Hakkında Babıâli'deki Söylentiler 157 • Bediî Faik Akın 157 • Sami Kohen 158 • Mehmed Kemal 158 • İlhan Selçuk 158 • Ara Güler 158 • Metin Ergin 158 • Oktay Ekşi 159 • Zeki Sözer 159 - Siyaset Âlemindeki Söylentiler 159 Hjalmar Schacht ile İlişkisi 160 Hans Joachim Rechenberg ile İlişkisi 165 Savaş Sırasında Almanya'da Kalmış Olan Eşyaları 166 Antika Eşyaları ve Saat Koleksiyonları 171 T.C. Merkez Bankası'ndaki Sandıklar 178 Atatürk'ün Altın Sigara Tabakası 181 GAYRİMENKUL VARLIKLARI 183 İstanbul'daki Gayrimenkulleri 183 Avrupa'daki Gayrimenkulleri 186 - İsviçre'deki Malikâne: Villa Tatiana 186 - Yatı 198 TÜRKİYE'DEKİ TİCARİ FAALİYETLERİ 198 Yunus Nadi'ye Satılan Matbaa Makineleri 198 Türk Ticaret ve Sanayi Bankası'nı Satın Alması 200 İthalat ve Mümessillik Faaliyetleri 201 Uludağ'a Teleferik Hattı Kurma Teşebbüsü 202 Türkiye-İtalya Ekonomik İlişkileri 204 Başvekil Adnan Menderes ile İlişkileri 205 Renault'nun Otomobil Fabrikası Projesi 205 Remington Yazı Makineleri Fabrikası Projesi 210 Atem Ticaret ve Sanayi Limited Şirketi 218 HAYIRSEVERLİK FAALİYETLERİ 218 LOLA TÖREHAN'IN HAYIR FAALİYETLERİ 225 MONAKO PRENSLİĞİ FAHRİ BAŞKONSOLOSLUĞU 226 VEFATI VE SONRASI 227 II. BÖLÜM BASIN ÂLEMİNDEKİ FAALİYETLERİ TANİN GAZETESİNİN KAPATILIP HABİB EDİB BEY'E SATILMASI 235 Tanin Gazetesinin Son Nüshası 235 Prens Sabahaddin'in Mektubu 236 Tanin Gazetesi Neden Tekrar Yayınlanamadı? 238 Törehan'ın Erich Welter'e Gönderdiği Mektup 239 KENDİ KALEMİNDEN YENİ İSTANBUL GAZETESİNİN KURULUŞU 240 YENİ İSTANBUL GAZETESİNİ KURMA KARARI 248 Tereddütleri 248 İsmet İnönü ile Görüşmesi 249 Kuruluş Öncesi Hazırlıklar - Erich Welter ile Temas 249 Gerhard Hannig ile Temas 260 Matbaa Makinelerinin Alımı 261 Yazıişleri ve Muhasebe Kadrosu 262 Erich Welter'in Ziyareti ve Raporu 264 Gazetenin Kuruluş Nedeni 266 Gazetenin Özellikleri 271 Takdim Nüshalarının Yayınlanması 273 CIA Raporunda Yer Alan Bilgiler 283 Model Alınan Yabancı Gazeteler 285 Gazete İçin Kurulan Şirketler 286 Gazetenin Fiyatı 286 Gazetenin Temel İlkesi: Tarafsızlık 287 Gazetenin Asıl Misyonu: İrtica ile Mücadele 290 Gazetenin Getirdiği Yenilikler 292 - "İçindekiler" Bölümü 292 - Abonelik Yöntemi 292 - Türk Okuruna Batı Âlemini Tanıtmak 292 - Yurtdışına Gönderim 295 - El Yazısından Karakter Tahlili Hizmeti 296 - Röportaj Yarışması 296 - Dünya Hikâye Yarışmasına İştirak 297 - Gazetenin Dikili Olarak Dağıtılması 300 İhmal Edilen Bir Konu: Spor Haberleri 303 YAZIİŞLERİ KADROSU VE BAŞYAZARLAR 304 Başyazarlar 304 - Burhan Belge 305 - Habib Edib Törehan 308 - Mustafa Nermi 308 Yazı İşleri Kadrosu 308 Habib Edib Bey'in Yardımcısı Eva Moll 315 Yabancı Muhabirler 316 SATIŞ ARTTIRMA FAALİYETLERİ 322 Ev Kuraları 322 Eşya ve Saat Kuraları 323 Banka Tasarruf Cüzdanı Kuraları 323 Futbolseverler İçin Kuralar 324 Çocuklar İçin Kuralar 324 Fotoğraflarda Yüzlerini Tanıyanlara Ödüller 325 Doğduğu Günü Merak Edenlere Hizmet Teklifi 325 Mimari Proje Yarışması 325 Altın Para İkramiyesi 326 Paris Seyahati Kurası 326 Ses Kayıt Cihazı Kurası 326 Kadın Okurlar İçin Kuralar 326 Eğitim Bursu Çekilişleri 327 İLANLAR - REKLAMLAR 328 İş Âleminin İlan Vermeye Hevesli Olmaması 328 İş Âlemini Gazetede İlan Vermeye Davet Etmesi 330 İlan Kuleleri 331 İlancılık Şirketi'ni Tenkit 331 TEFRİKA ROMANLAR VE HATIRATLAR 334 Hatıratlar 335 Romanlar 340 Tercüme Eserlerin Tefrikaları 344 HİTAP EDİLEN OKUR KİTLESİ 346 GAZETENİN SÜREKLİ ZARAR ETMESİ 347 GAZETENİN KURULUŞ YILDÖNÜMÜ KUTLAMALARI 349 İkinci Yayın Yılına Girmesi - 1950 349 Üçüncü Yayın Yılına Girmesi - 1951 352 Dördüncü Yayın Yılına Girmesi - 1952 357 Beşinci Yayın Yılına Girmesi - 1953 361 Altıncı Yayın Yılına Girmesi - 1954 363 Yedinci Yayın Yılına Girmesi - 1955 364 Sekizinci Yayın Yılına Girmesi - 1956 366 Dokuzuncu Yayın Yılına Girmesi - 1957 367 Onuncu Yayın Yılına Girmesi - 1958 368 On Birinci Yayın Yılına Girmesi -1959 370 On İkinci Yayın Yılına Girmesi - 1960 372 On Üçüncü ve Son Yayın Yılına Girmesi - 1961 374 YENİ İSTANBUL GAZETESİNİN SATILMASI 376 BASIN ÂLEMİNDEKİ DİĞER YATIRIMLARI 381 Resimli Yeni Gazete'nin Hikâyesi 381 Türkiye Spor Gazetesinin Hikâyesi 387 Fikir Safhasında Kalan Bir Teşebbüs: New Istanbul Dergisi 389 HABİB EDİB TÖREHAN VE YENİ İSTANBUL GAZETESİ HAKKINDA ANILAR 389 Bediî Faik Akın (1921-2015) 390 Sami Kohen (1928-2021) 415 Gül Karabuda (1929-2023) 424 Dr. Fazlı Ayverdi (1926-2014) 427 Haldun Taner (1915-1986) 429 Şevket Evliyagil (1924-2014) 430 Refik Durbaş (1944-2018) 433 Vedat Günyol (1911-2004) 434 Bülent Habora (1940-2014) 441 Altan Öymen (1932- ) 441 Ömer Öztürkmen (1929-2010) 442 Mehmed Kemal Kurşunoğlu (1921-1998) 444 İlhan Selçuk (1925-2010) 447 Hasan Pulur (1932-2015) 449 Sökmen Baykara (1936- ) 449 Reşat Enis [Aygen] (1909-1984) 452 Tufan Türenç (1945-2022) 453 Lütfü Akdoğan (1930-2022) 455 Nezih Tavlaş'ın Kaleminden Ara Güler (1928-2018) 458 Prof. Dr. M. Alâeddin Asna (1940-2015) 460 Kâzım Nami Duru (1875-1967) 462 Filiz Ofluoğlu (1930-2010) 464 Ali Gevgilili (1938-2018) 466 Oktay Ekşi (1932-) 466 Peride Celal (1916-2013) 468 Ziya Nebioğlu (1923-2014) 472 Ünal Sakman (1938-) 473 Kenan Akın (1944-2020) 473 Akgün Tekin (1940-2007) 473 Azize Bergin (1932-2016) 474 Neriman Malkoç Öztürkmen (1934-2022) 481 Ahmet Oktay (1933-2016) 490 Metin Ergin (1926-2013) 491 Semih Günver (1917-2000) 492 Orhan Karaveli (1930-2023) 495 Güner Fansa (1929-) 496 Nihat Erim (1912-1980) 496 Hulusi Yavaşlar (1931-) 497 Cilt II İÇİNDEKİLER III. BÖLÜM YENİ İSTANBUL GAZETESİNDE DİLE GETİRİLEN KONULAR VE GÖRÜŞLER AZINLIKLAR 509 Azınlıkları Türkleştirme Meselesi 512 Varlık Vergisi Meselesi 515 6-7 Eylül 1955 Olayları 517 Kıbrıs İhtilafı 522 Türkiye ile Yunanistan Arasındaki Nüfus Mübadelesi 527 ÖRNEK ALINACAK ÜLKE: AMERİKA 527 Arka Plan 527 Amerika Haberleri Veren Muhabirler 528 Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın Amerika Ziyareti 528 Ekonomi Haberleri ve Yeni İstanbul'un "Amerika Fevkalade Nüshası" 529 "Amerika Seyahat İntibaları" Tefrikası 536 Amerika ile Ekonomik İlişkiler 537 Başkan Eisenhower'e Verilen Hediye 538 EKONOMİ, TİCARET HAYATI VE ÖZEL TEŞEBBÜS 541 Törehan'ın Beklentisi: Devletçi İktisat Politikasının Terk Edilmesi 541 KİT'lerin Özelleştirilmeleri 543 Yabancı Sermayenin Gelmesi 544 Törehan'ın İdeali: Yeni Tüccar Tipi ve Ticaret Zihniyeti 545 Bilgiye Verdiği Önem 549 TURİZM HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ 550 Turizm Endüstrisinin Başlaması 550 İç Turizm Meselesi 550 Turizm Müesseselerindeki Personelin Durumu 551 İstanbul'da Asayiş Meselesi 552 Turistlerin Beklentilerini Karşılama 553 Törehan'ın Avrupa Ülkeleri ile İlgili Tefrikaları 553 TÜRK BASINI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ 555 1950 Yılında Kabul Edilen Basın Kanunu 555 Kâğıt Fiyatları 556 7 Haziran 1956 Tarihinde Kabul Edilen Yeni Basın Kanunları 556 Törehan'ın Basınla İlgili Yazı Dizisi 560 IV. BÖLÜM TÖREHAN VE TÜRKİYE'NİN SİYASİ PANORAMASI (1950-1961) İKİ BÜYÜK TEHLİKE: KOMÜNİZM VE İRTİCA 567 "Komünizm Tehlikesi" Korkusu 567 - Habib Edib Törehan'ın Tavrı 569 - Mustafa Nermi'nin Tavrı 571 - Avukat Burhan Güngör'ün Yazısı 573 - Bediî Faik'in Yazıları 573 DP TARAFTARLIĞI 574 14 Mayıs 1950 Seçimleri ve Sonrası 575 1954 Genel Seçimleri 584 1957 Genel Seçimleri 587 - Seçim Öncesinde Yayınlanan "Açık Mektuplar" 587 - Seçim Sonrası Yazıları 594 Törehan'ın DP Sevgisi 597 DP'nin ve Türkiye'nin Uluslararası İlişkileri 598 27 MAYIS 1960 İHTİLALİ 599 27 Mayıs 1960 İhtilali ve Sonrası 599 212 Sayılı Kanun'un Kabulü 606 1961 Anayasası'nın Halk Oylaması 607 16-17 Eylül 1961 İdamları 607 15 Ekim 1961 Seçimleri ve AP-CHP Koalisyon Hükümeti 607 26 Ekim 1961 Cumhurbaşkanlığı Seçimi 607 V. BÖLÜM V YENİ İSTANBUL'UN KEMALİZM VE İSLAMCI HAREKET KARŞISINDAKİ TAVRI ATATÜRK, CUMHURİYET İNKILAPLARI VE İSLAMCI HAREKET 611 İslamcı Harekete Tepki 611 Atatürk'e Duyulan Hayranlık 613 Atatürk: İslam Âlemi İçin Bir Rol Modeli 615 Atatürk'ün Naaşının Anıtkabir'e Nakli Filmi 616 Kitap Kapağı Yakma Olayı 618 Atatürk İnkılaplarını Halka Benimsetme Yöntemi: Propaganda 620 Cumhuriyet İnkılaplarının Tam Başarıya Ulaşmamaları 621 BAŞYAZILARDAKİ ELEŞTİRİLERİN KONULARI 622 Laiklik Meselesi 622 Hacıların Umre Ziyaretleri Meselesi 625 Diyanet İşleri Başkanlığı'na Yönelik Eleştiriler 637 Ezanın Arapça Okunması Meselesi 641 Din Görevlilerinin Bilgisizlikleri Meselesi 642 Kılık Kıyafet Devrimi 647 Kurban Kesme Meselesi 653 İmam Nikâhı Meselesi 655 Mevlid-i Şerif'in Bestelenmesi 658 "Kültür Seviyesi" ve "Cehalet" Meseleleri 659 Kültürel Kalkınmada Propaganda Yöntemi 663 Din İnkılabı Meselesi 668 Kadın Hakları Meselesi 669 Tecavüz, Sarkıntılık ve Kız Kaçırma Olayları 669 Evlatlık Kızlar Meselesi 672 SEBİLÜRREŞAD VE BÜYÜK DOĞU DERGİLERİ İLE KALEM KAVGALARI 672 "Dönme" Suçlamalarının Sebepleri 673 Mustafa Nermi'ye Yönelik "Dönme" Suçlamaları 675 Yeni İstanbul Gazetesine Yönelik "Mason" Suçlaması 678 Büyük Doğu Dergisinin "Dönme" Suçlamaları 680 Habib Edib Törehan'ın Cevabi Yazıları 684 Fikret Adil'in Yazısı 688 Mustafa Nermi'nin Cevabı 689 Törehan'ın "Mason" Suçlamalarına Karşı Cevabı 690 Karşılıklı Açılan Davalar 691 Makbule Atadan'ın Davası 692 Adnan Menderes'in Kayseri Konuşması 692 AHMET EMİN YALMAN'A SUİKAST GİRİŞİMİ 693 Fikret Adil'in Yazısı 693 Habib Edib Törehan'ın Tepkisi 694 Yeni İstanbul'un İslamcı Basına ve İslamcı Harekete Yönelik Eleştirileri 695 Suikast Teşebbüsü Sonrası Gelişmeler 702 TİCANİ HAREKETİ VE ATATÜRK'Ü KORUMA KANUNU 703 Ticani Hareketi 703 Kırşehir'de Atatürk Heykeline Saldırı 706 Ahmet Emin Yalman'ın Başyazısı 708 "Atatürk Aleyhinde İşlenen Suçlar Hakkında Kanun"un Hazırlanması 710 Celâl Bayar'ın Çorum Konuşması 714 Bediî Faik'in Yazıları 716 Ticani Hareketinin Sonu 718 SAİD NURSİ VE NURCULUK HAREKETİ 719 TÖREHAN'IN DİĞER BASIN DAVALARI 722 Osman Hamit Tat Aleyhine Dava 722 Bediî Faik Aleyhine Dava 722 SONUÇ YERİNE 725 EKLER • Zaman Dizini 731 • Yılmaz Poda ile Görüşme Kaydının Çözümü - 10 Ağustos 2022 737 • Gülçin Brunson ile Görüşme Kaydının Çözümü - 11 Nisan 2023 753 • Habib Edip Törehan'ın Aziz Ogan'a Yolladığı Mektuplar 755 • Habib Edip Törehan'ın Prens Sabahaddin'e Yolladığı Mektuplar 761 • Habib Edib Törehan'ın Prens Sabahaddin'in Naaşının İstanbul'a Getirilişi Vesilesiyle Yayınladığı Yazı 769 ALBÜM Yeni İstanbul Gazetesi ile İlgili Haberler ve Fotoğraflar 777 Kur'alar ile İlgili Haberler ve İlanlar 811 Remington Rand İle Kurulacak Fabrika Hakkında Haberler ve Fotoğraflar 831 Habib Edib Törehan Hakkında Belgeler ve Fotoğraflar 851 Habib Edib Törehan'ın Vefatı 875 Vefatından Sonra Merkez Bankası'ndaki Eşyaları İle İlgili Haberler 883 KAYNAKÇA 889 DİZİN 927